Праз страх, боль і трывогу Ніна прайшла яшчэ да свайго нараджэння – разам са сваёй шматпакутнай матуляй, якая прыкладала многія намаганні і спробы, каб загінуць самой і загубіць сваё яшчэ ненароджанае дзіцятка, не выракаючы яго на пакуты. Але ж Ніна прыйшла ў гэты свет – жывой і здаровай. У сакавіку 1944-га года. У Германіі, куды на прымусовую працу былі вывезены яе зусім яшчэ маладыя бацькі, Кацярына Герасімаўна і Рыгор Пятровіч Сідорчыкі. У той час ім было ўсяго па 20 гадкоў. І ў 1943-м годзе, калі іх адпраўлялі ў Нямеччыну, маладая жанчына яшчэ не ведала, што носіць пад сэрцам дзіцятка…
– Мая мама, колькі і была на белым свеце, расказвала аб усім гэтым плачучы. І кожны раз задавалася пытаннем, як яна вытрымала ўсё і выжыла ў тых умовах. Сядзем, бывала, з ёю, і яна пачынае ўспамінаць, праз якія выпрабаванні і пакуты ёй прыйшлося прайсці на чужыне. І слёзы градам ліюцца. Таму сваю сямейную гісторыю я ведаю ва ўсіх падрабязнасцях, – гаворыць 78-гадовая жыхарка вёскі Суткі Ніна Рыгораўна Шадульская, якая мае статус малалетняга вязня фашысцкіх канцлагераў і другіх месц прымусовага ўтрымання, створаных фашыстамі і іх саюзнікамі ў перыяд другой сусветнай вайны.
– Калі з нашай ваколіцы сталі забіраць і вывозіць на прымусовыя работы людзей, некаторыя з вяскоўцаў хаваліся дзе маглі, спадзеючыся перачакаць бяду. Расказвалі, что дзед з нашай вёскі вырашыў такім чынам уратаваць унука: завёў таго ў лес, каб той перасядзеў трывожны час, а яго акупанты высачылі і ўсю сям’ю перастралялі: і дзеда, і бабу, і хлопца таго забілі – толькі брацкая магіла ад іх засталася. А мае пабаяліся за сваю радню – паехалі. А там, у Нямеччыне, іх адразу разлучылі: маму накіравалі ў лагер з жанчынамі і дзецьмі, а бацьку – да мужчын. Мама расказвала, што ў лагеры людзі не жылі – пакутвалі, бо ежы не было ніякай, акрамя бульбяных ачыстак і баланды з буракоў і рэпы. Людзі пачалі пухнуць ад голаду, і мама ўжо зусім змарнела, як у лагер прыехаў нямецкі “бауэр”, каб узяць бясплатнага работніка для сваёй гаспадаркі. Ён выбраў маму. А яна ў той час была ўжо цяжарнай, толькі нікому не гаварыла аб гэтым, баючыся, што як толькі даведаюцца пра яе становішча – адправяць у крэматорый. Мая бедная мама пазней мне прызналася, што калі ішла карміць у хлеў жывёлу – то і з вышак скакала, каб на вілы ўпасці, разбіцца і не пакутаваць, і другія думкі выношвала… Так што мяне ніхто не чакаў на гэтым свеце, – працягвае свой сумны аповед жанчына.
А потым, калі хаваць цяжарнасць было ўжо немагчыма, гаспадары прывялі акушэрку, і тая пацвердзіла, што іх работніца вось-вось нарадзіць павінна. Тады маладую жанчыну пачалі дапытвацца, хто яе падмануў. “У цябе ж няма “мана”, мужа, значыць, адкуль тады дзіця?” – дапякалі немцы. Але назад у канцлагер не адправілі – пакінулі ў сябе. Толькі ад работы не вызвалілі: не перад родамі, ні пазней, калі Кацярына Герасімаўна нарадзіла дзяўчынку, якую там, у Германіі, назвалі Ганнай.
– Мама расказвала, што мяне прывязвалі, каб я ляжала на адным месцы, і яе адпраўлялі на работу. Працуе ў полі, а там – налёт, бомбы, як град, сыплюцца. Мама гаварыла, што не раз з белым светам і са мной развітвалася. Прыйдзе, а я сплачуся, аж пасінею… Хіба ж пра такое забудзецца? Але ўсё роўна мама была ўдзячная гаспадарам, што не адправілі нас у канцлагер. Днём яна ў полі працавала, а ноччу вязала ўсякія прыгожыя рэчы, каб немцаў задобрыць. Яна вельмі ўмелай вязальшчыцай была, і мяне пазней гэтаму навучыла. Я зімой, калі не ляжу ў бальніцы, таксама ўвесь час шкарпэткі вяжу ці яшчэ нешта. А летам і на двары, у агародзе, у кветніку, работы хапае, – пераводзіць гаворку жанчына…
Пазней там, у Германіі, іх знайшоў і адведаў бацька. Але адразу пасля вызвалення яго забралі на фронт, а Кацярына Герасімаўна з дачушкай пачала дабірацца дадому.
– Калі мы прыехалі ў Суткі, мне недзе каля двух гадкоў было. І ніякай мовы, акрамя нямецкай, я не ведала. Нашы пажылыя жанчыны і цяпер успамінаюць, як пасля вяртання мама павяла мяне ў царкву, каб ахрысціць і назваць Нінай, а я пачала паказваць на свечкі і гучна гаварыць: “Гайс! Гайс!” Агонь, значыць. А святар паглядзеў на маму і прамовіў: “Нетутэйшае дзіця…”, – распавядае былая малалетняя вязніца.
А далей пачаліся іншыя выпрабаванні: пасляваенная нікчэмніца і голад ужо на сваёй зямлі.
– Памятаю, што мне было гадоў шэсць ці сем, калі мама збірала мяне і мы пехатой з Сутак ішлі ў Драгічын, каб заняць чаргу і купіць паболей хлеба. А потым усе тыя перажыткі і страхі, якія яна зведала на чужыне, пачалі адбівацца на яе здароўі, і мама вельмі хварэць пачала. А калгасныя дзялкі палоць і сваю хатнюю гаспадарку даглядаць некаму ж трэба было. Вось пасля пятага класа я і пайшла ў паляводства. Старэйшыя людзі падказвалі, вучылі, як буракі палоць, як лён рваць і расцілаць трэба… Іншыя дзеці на вуліцы гуляюць, а я ў поле бягу, на работу. Хацелася паберагчы і падтрымаць сваю хворую маму, – дзеліцца ўспамінамі Н.Р. Шадульская.
У 19-гадовым узросце Ніна выйшла замуж за свайго вясковага хлопца, які быў на восем гадоў старэйшы за яе.
– Хлопцаў, якія да мяне заляцаліся, было нямала. А гэты знайшоўся акурат тады, як мы хату рамантавалі: ён і падлогу вылажыць, і тое зробіць, і там падправіць…Паглядзела, што майстравіты хлопец, і жыве недалёка – трэба выходзіць за такога, – з усмешкай прыгадвае той малады і хвалюючы час жанчына.
І не прагадала: яе Мікалай Дзям’янавіч аказаўся спраўным, умелым гаспадаром і клапатлівым мужам. Дабротны дом з ім пабудавалі, сядзібу абуладкавалі, двух сыноў выгадавалі, унукаў дачакаліся. А потым Ніна Рыгораўна занемагла… Муж перажываў, таксама хварэць пачаў. Яна аклямалася, а ён злёг – і не падняўся. Пяць гадоў таму назад яго не стала…
– Я дзевяць разоў у рэанімацыю трапляла, і мяне дактары і Гасподняя міласць з таго свету вярталі. Цяжка прыйшла ў гэты свет, дзяцінства не бачыла, некалькі інфарктаў перанесла, нядаўна каранавірусам перахварэла, але ж – жыву… Мала ўжо хто з маіх аднагодкаў у вёсцы застаўся. А раней, памятаю, усіх нас, і ветэранаў вайны, і вязняў канцлагераў, у Салаўскім клубе збіралі, салодкі стол для нас накрывалі, а мы ўспаміналі аб перажытым. Бо яно ж не забываецца. І тое, што было, – другім не будзе, – разважае мая суразмоўніца. І, падсумоўваючы свае думкі, Ніна Рыгораўна зазначае:
– Галоўнае, каб бяда не паўтарылася. Я, пражыўшы і пабачыўшы многае, хачу сказаць, што калі ў нас ёсць хлеб і да хлеба, калі мы кладземся ў сваім доме, спакойна спім і здаровымі сустракаем новы дзень – то мы ўжо шчаслівыя.
Галіна ШАФРАН
Фота аўтара
